Ajb – wissel van paradigma!
Jan van Til
Op de website van iBestuur doet
Peter Mom op 5 november 2013 verslag van de eerste bijeenkomst van de Mastercourse Ketensamenwerking: Vormen van
ketensamenwerking. Mom geeft zijn verslag de subliem gekozen titel Bezint eer gij begint!
mee. Want al lezend raak ik al snel ongerust: bezinning is werkelijk
noodzakelijk. Ja, hoogst noodzakelijk! Mogelijk las ik er overheen, maar ik
trof weinig meer aan dan een slecht onderhouden weide met een overschot aan
bejaarde koeien.
Wat is uw
realisatieniveau?
Mensen werken samen – niet alleen binnen maar ook tussen
organisaties, instellingen, verenigingen en tal van andere verbanden. Vroeger…
deden mensen dat gewoon; eeuw uit eeuw in. Vanaf, wat is gaan heten, de eerste
industriële revolutie begon daar langzaam maar zeker verandering in gekomen. Onomkeerbaar.
In de ban van heilig geloof in vooruitgang kwam maatschappij op stoom en raakte
in stroomversnelling [1]. En met de intrede van
computers/automatisering werden de eigenlijk nog maar net gevestigde
‘snelheidsrecords’ opnieuw en met grootst gemak gebroken.
Door toedoen van automatisering ontstonden nieuwe, ongedachte
mogelijkheden en ook onstuimige versnellingen en veranderingen. We begonnen
onze werkelijkheid nieuw te realiseren als (werk)processen. Processen die
‘natuurlijk’ stevig moesten worden gemanaged. Processen die meer en meer
gezadeld raakten met geautomatiseerde systemen.
Processen raakten meer en meer onderling afhankelijk. Dat
waren ze natuurlijk altijd al, maar de versnelling die automatisering in gang
zette, bracht die afhankelijkheid onmiskenbaar aan het licht. We begonnen onze
werkelijkheid te realiseren als ketens. Ketens van (werk)processen.
Ketens raakten flexibeler en veranderlijker – natuurlijk mee-ademend met aard en duur van samenwerkingsverband.
Ketens raakten ook meer en meer onderling afhankelijk en verweven; zowel binnen
alsook tussen de samenwerkingsverbanden. Logisch: een keten is immers niet meer
dan een bijzonder geval van netwerk. We begonnen onze werkelijkheid te
realiseren als netwerken. Netwerken van wisselende ketens van flexibele
(werk)processen.
En vandaag? Vandaag de dag staat onze maatschappij bekend als
een moderne en bruisende netwerkmaatschappij met legio variërende en ook heel
gevarieerde samenwerkingsverbanden.
Wie nog stevig met één been in de proces/keten-werkelijkheid
staat… en met z’n andere been nog niet heel veel verder is gekomen dan het
voorzichtig steken van één (grote) teen in het nog altijd wat koud en onwennig
aanvoelende netwerk-water… ademt weliswaar in moderne
informatiemaatschappij, maar leeft nog hoofd-zakelijk
in een andere; een maatschappij/wereld die in rap tempo bezig is te verdwijnen.
Wie ketensamenwerking predikt, aanpakt enzovoort… denkt en
werkt daarom maar beter voluit vanuit netwerkperspectief. Wie ketenproblematiek
structureel, duurzaam enzovoort wil (helpen) oplossen, dient m.a.w. zeker ook
vanuit die ruimere schaal, het netwerk dus, naar samenhang door-de-schalen-heen
te zoeken [2]. Die komt er niet mee weg door bijvoorbeeld te stellen dat
het netwerk later wel aan de orde komt omdat de keten immers al moeilijk genoeg
is. Dat zou zowel jammer alsook dom zijn. Ja, zeker – subliem gekozen: Bezint
eer gij begint!
Wat is uw
ontwikkelingsfase?
Daarbij is het goed dat we ons terdege realiseren dat in een
economie altijd verschillende ontwikkelingsfasen aanwezig zijn, waarvan er vaak
één dominant is (of binnenkort wordt). In een eerste fase is er altijd die dominante
focus op goederen. De overgang naar de volgende fase kenmerkt zicht door een
verschuiving van focus: van goederen naar energie (lees ook: transport en
transformatie van goederen). En in volgende fasen verschuift die focus opnieuw:
van energie naar informatie en zo door naar de focus op betekenis-tot-trefzekere-actie.
Bedenk: de ICT-industrie heeft zich een stevige en
ook natuurlijke plaats verworven in de goederen-/energiesfeer.
In onze informatie-/netwerkmaatschappij draait het allang niet
meer om informatie als doel, maar om informatie als middel tot betekenis en zo
door naar treffende actie annex economische bedrijvigheid. Cruciaal is dat we
elkaar vlot en goed begrijpen; right-the-first-time! Ja,
klopt, goed gezien: daar is de ICT-industrie niet
voor in de wieg gelegd; en precies dáár behoort dan
ook – broodnodig – een nieuw vak; noem het Civiele Informatiekunde, aan de orde
te komen [3].
Wie nog stevig met één been in de goederen/energie-werkelijkheid
staat… en met z’n andere been nog niet heel veel verder is gekomen dan het
voorzichtig steken van één (grote) teen in het nog altijd wat koud en onwennig
aanvoelende informatie-tot-betekenis-tot-actie-water…
ademt weliswaar in moderne informatiemaatschappij, maar leeft in een andere;
een maatschappij/wereld die al grotendeels verdwenen is. En zijn/haar acties
slaan plank steeds verder en ook steeds dramatischer mis. Vooruitgang
stagneert; individuen en samenwerkingsverbanden raken verder en verder verstrikt
in frustratiemoeras.
Wanneer u – als bestuurder/(hoog)leraar – nog als vanzelf en
automatisch in uw goederen-/energieschoenen glijdt, doet u er verstandig aan
stevig te rade te gaan bij experts (klopt: civiel informatiekundigen;
beslist géén ICT-ers!) die
hun benen al zoveel stevig(er) geplant hebben in waar het vandaag de dag in
toenemende om draait: om informatie-tot-betekenis-tot-doeltreffende-actie.
Nogmaals – subliem gekozen: Bezint eer gij begint!
Realisatieniveau
x Ontwikkelingsfase
Wanneer we realisatieniveau (met proces/keten en netwerk) en
ontwikkelingsfase (met goederen/energie en informatie/…/actie) als dimensies
gebruiken, kunnen we daarmee een 2-bij-2 matrix opspannen met vier mogelijke
combinaties:
1. Proces/Keten – Goederen/Energie
2. Proces/Keten – Informatie/…/Actie
3. Netwerk – Goederen/Energie
4. Netwerk – Informatie/…/Actie
Wat is het dominante kwadrant dat onze
hedendaagse bestuurders en (hoog)leraren toepassen in hun denken/werken – bij
het nemen van beslissingen?
Hoeveel procent van onze bestuurders/(hoog)leraren
denkt/werkt/beslist vanuit kwadrant 4 – het enige kwadrant dat onze hedendaagse,
moderne levenssfeer recht doet en verdere ontwikkeling (eindelijk) weer
vleugels geeft?
Hoeveel procent van onze bestuurders/(hoog)leraren
denkt/werkt/beslist nog altijd (onbewust) vanuit kwadrant 1? Mijn idee erover
is dat zeker 95% van hen nog altijd enthousiast en blakend van vertrouwen ronddartelt
in kwadrant 1 – daarbij vol passie veranderingen verzinnend, voorstellend en doorvoerend
in een wereld die eigenlijk al niet meer bestaat [4]. De volgende
(afgerond) 5% verlichte bestuurders en (hoog)leraren tast en zoekt haar weg in de
kwadranten 2 en 3. De overigen huizen in kwadrant 4; waar vandaan ze ‘als
gekken’ naar hun collega’s in de andere kwadranten roepen en wenken: Denk na!
Denk netwerk! Denk informatie-tot-betekenis-tot-trefzekere-actie!
Wisselen!
En terwijl maatschappij zich al een tijdlang warm loopt voor
het nieuwe en spannend onbekende levensspel a la kwadrant 4, trekken
bestuurders en (hoog)leraren nog altijd blij en tevreden hun oude en vertrouwde
baantjes in kwadrant 1. Kwadrant 4? Kwa… uhh… hoe zegt u? Wat!? Nee, bedankt!
Vervreemding grijpt zowel onbegrepen als ongrijpbaar om zich
heen. Bestuurders en (hoog)leraren raken, zonder het te beseffen, en masse weg
en wereld kwijt. Maatschappij raakt alsmaar verder gefrustreerd en dieper
teleurgesteld in haar… tja, verstierders.
Bestuurders besturen krampachtig verder volgens hun vertrouwde,
ooit werkzame principes van kwadrant 1. En ook (academische) leraren leiden nog
altijd op volgens de oude en diep ingesleten karrenspoor-ideeën
van eerste kwadrant. Zo schiet het niet op! Nee. Een vak als Civiele
Informatiekunde, bijvoorbeeld, komt met geen mogelijkheid van de grond. Werkelijke,
kwalitatieve vernieuwingen vinden geen gehoor; marginale veranderingen worden
als heuse innovaties gepresenteerd. Bestuurders en hoogleraren: hoe lang nog
houdt u uzelf en de maatschappij (die u zou moeten dienen) voor de gek?
Bestuurders en (hoog)leraren: stop met deze gekte! Het is tijd
om te wisselen! Geef uw learned-zijn a la kwadrant 1 op
en wordt weer een learner volgens kwadrant 4. Neem de
wijze woorden van Eric Hoffer ter harte [4]. Wees informatiemaatschappij werkelijk van nut – bewijs uzelf
en uw samenleving die dienst. Kom uit uw vertrouwde comfort-zones
en maak de sprong naar dat kwalitatief andere en zo veelbelovende vierde kwadrant;
kom naar dat kruispunt van Netwerk en Informatie-tot-trefzekere-actie.
Ga volop denken en leven in moderne netwerkmaatschappij en wordt
werkelijk deelnemer aan dynamisch mondiaal informatieverkeer. Geef dáár alle voorrang aan! Geef dáár
voortvarend vorm en inhoud aan. Dàt doet recht aan onze
hedendaagse, moderne levenssfeer en geeft onze samenleving opnieuw vleugels!
Noten:
[1] Woud, A. van der, Een nieuwe wereld, Bert Bakker, 2006.
[2] Wisse, P.E., Digitale
architectuur door-de-schalen-heen: van
informatiesysteem tot en met -maatschappij, 2010.
[3] “De informatiemaatschappij vergt een informatiekundige discipline voor
maatschappelijke schaal. Dat is civiele informatiekunde.” Zie Civiele Informatiekunde.
[4] Eric Hoffer zei het
(in 1973 al) zo: “In times of drastic change,
learners inherit the world, while the learned remain beautifully equipped to
deal with a world that no longer exists”. En de vraag is
natuurlijk: wanneer worden onze bestuurders weer learners?
November 2013, 2013 ©
Jan van Til