Open aswerk
Jan van Til
Kent u het woord personenverband? In de Van Dale vind ik geen vermelding en ook Google weet (nog) van
niets. Analyse
van gerelateerdengegevens in het kader van RNI
brengt daarin verandering; in dat rapport maakt personenverband op elegante
wijze haar debuut (bijlage F).
Het mooie van een woord als
personenverband is, dat het voor ons, mensen, al direct behoorlijk duidelijk
maakt waar het om gaat. En daarmee vormt het een waardevol aanknopingspunt dat
tegelijkertijd alle openheid en ruimte voor nadere invullingen krachtig in zich
meedraagt.
Vaak volgt dan al snel – als
een min of meer ingesleten menselijke reactie, de roep om definitie. Eenduidige
definitie wel te verstaan. Precisie is immers nodig om verwarring,
inconsistentie en erger te voorkomen, nietwaar?
En dat is reuze
jammer. Want dergelijk pragmatisme smoort de zo ruime mogelijkheden voor nader
begrip van personenverband in prilste kiem. Ik stel dan ook voor om, in
navolging van genoemd rapport, het nog jonge begrip… open te laten. Hoe
counterintuïtief dat misschien ook klinkt en/of aanvoelt – we bedwingen onze
neiging tot definitie en stellen ons (in eerste instantie) tevreden met zojuist
opgedane indruk.
Juist door de term open te
laten, krijgen we zicht op zijn ordenende potentieel. Op die manier verschaft
de term probleemloos onderdak aan een waaier aan heel gevarieerde invullingen:
aan betekenisvariëteit, zeg dus ook maar. Het is op die manier ook dat de term
zich kan manifesteren als een ‘schakelterm’. Als een enkelvoudig
aanknopingspunt waarmee gemakkelijk valt te schakelen tussen allerhande
gevarieerde en ook variërende situaties waarin we bestaande en toekomstige
manifestaties van personenverband tegenkomen. En met behulp van een dergelijk
aanknopingspunt houden we informatie over onderscheiden situaties ten behoeve
van communicatie van keer op keer eenduidige betekenis trefzeker op orde.
Met de dynamiek die zo eigen
is aan onze moderne leefwereld, komen steeds meer – voorheen in tijd en ruimte
natuurlijk gescheiden – situaties in elkaars directe, digitaal gemedieerde, invloedssfeer te verkeren. Dat geldt dus met name de informatie over die situaties. Het komt er op
neer dat voorheen geïsoleerd gebruikte termen met eigen, afwijkende
betekenissen nu meer en meer door elkaar gaan lopen als we de bijbehorende
situaties niet expliciet onderscheiden. En dat laatste, het stelselmatig maken
van onderscheid tussen situaties, zien we (nog) te veel over het hoofd. Dat
leidt in toenemende mate tot verwarring en inconsistentie – ongenoegen daarover
groeit.
Hoe houden we de diverse
situaties, de informatie erover en ook de bijbehorende verschillen en
overeenkomsten in betekenis helder bij- èn uit
elkaar?
Niet alleen over organisaties
heen, maar zeker ook binnen grote(re) organisaties groeit sluipend en vaak
onopgemerkt het ‘gemeenschappelijke’ gebruik van (bijna) dezelfde termen in tal
van verschillende situaties annex betekenissen. Daar vormt zich geleidelijk aan
een ernstig probleem. Want onderscheiden organisaties, business units,
afdelingen enzovoort willen door de tijd heen betekenisvol met elkaar kunnen
(blijven) communiceren – met, waar nuttig en nodig, handhaving van eigenheid en
van lokale terminologie. Daarbij wint snelle, soepele en zinvolle communicatie
nog dagelijks aan belang. En digitale technologie moet daarbij domweg
ondersteunen. Maar dat doet ze (nog) onvoldoende omdat de verschillende
gebruikssituaties niet expliciet worden onderscheiden.
Hoe houden we de diverse
situaties, de informatie erover en ook de bijbehorende verschillen en
overeenkomsten in betekenis helder bij- èn uit
elkaar?
Dat vergt, om te beginnen,
volmondige erkenning van variëteit in verschillen en overeenkomsten tussen
betekenissen van termen in al hun onderscheiden situaties. En precies daar komt
een open schakelterm tot zijn rijke bestemming. Want zo’n
term vormt één overkoepelende noemer voor vele gevarieerde en variërende
betekenissen. Zo’n term doet als solide
aanknopingspunt voor alle relevante betekenissen-in-situatie
in alle rust en stilte krachtig zijn ordenende werk.
Een open schakelterm
functioneert als de, laten we zeggen, as van een fietswiel. Vast en zeker staat
ze onbeweeglijk in het centrum stil, terwijl ze op één en hetzelfde moment
trefzeker wieldynamiek soepel en vastberaden faciliteert.
Via tal van onderscheiden spaken houdt ze informatie van betekenis in relatie
tot evenzovele situaties in één soepele
(draai)beweging zowel uiteen alsook bijeen.
Zonder open schakelterm
missen we de ordenende en borgende werking van de as; gaat het wiel slingeren,
verliest informatie over onderscheiden situaties haar verband en gaan
betekenissen door elkaar lopen. En het zijn deze slingeringverschijnselen die
ons, mensen, er steevast en welhaast als in een reflex toe brengen elke
willekeurige term dan maar snel en helder te definiëren. Reuze
jammer, want zo haasten we ons voorbij de crux van open schakelterm. Wat zo
logisch lijkt, blijkt contraproductief. Heldere, eenduidige betekenis in elke
willekeurige situatie blijft op die manier onbereikbaar.
Gelukkig bedwongen wij hier
onze natuurlijke (?) neiging tot definitie en lieten, als voorbeeld en
experiment, personenverband… open. Rijk werden we beloond met zicht op
personenverband als schakelterm; als solide as voor in principe eindeloze
(lees: open) betekenisvariëteit. Heldere, eenduidige betekenis in elke
willekeurige situatie komt op die manier in samenhang beschikbaar. Eigenlijk
heel gewoon.
December
2009, 2009 © Jan van Til
Voorgaand
artikel is eveneens gepubliceerd op mijn blog “Informatiekundig bekeken”.